Những ai nên và không nên uống sắt? Tác động phụ khi uống sắt

Sắt là một khoáng chất thiết yếu đóng vai trò then chốt trong nhiều chức năng của cơ thể, đặc biệt là trong việc hình thành hemoglobin trong hồng cầu giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các mô. Tuy nhiên, việc bổ sung sắt không phải lúc nào cũng cần thiết và phù hợp với tất cả mọi người. Vậy những ai nên và không nên uống sắt? Để giải đáp vấn đề này bác sĩ Phan Thanh Dần đã có những chia sẻ về những người nên và không nên uống sắt. Cùng tham khảo nếu bạn cũng đang có ý định bổ sung sắt nhé!

1 Vai trò của sắt trong cơ thể

Sắt là một khoáng chất vi lượng thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng sinh lý của cơ thể. Một số vai trò quan trọng của sắt trong cơ thể bao gồm:

• Vận chuyển oxy: Hồng cầu chứa hemoglobin, một loại protein phức tạp có nhiệm vụ mang oxy từ phổi đến các mô và cơ quan trong cơ thể. Hemoglobin được cấu tạo một phần từ sắt và chiếm khoảng hai phần ba tổng lượng sắt trong cơ thể.
• Dự trữ oxy trong cơ: Sắt cũng là thành phần chính của myoglobin, một loại protein đặc biệt giúp dự trữ oxy trong các tế bào cơ. Myoglobin không chỉ hỗ trợ hoạt động cơ bắp mà còn là yếu tố tạo nên màu đỏ đặc trưng của cơ.
• Tham gia vào hoạt động của enzyme: Nhiều enzyme trong cơ thể có chứa sắt, đặc biệt là những enzym tham gia vào quá trình sản xuất năng lượng. Enzyme là chất xúc tác sinh học giúp tăng tốc các phản ứng hóa học, từ đó điều khiển và duy trì các chức năng sống của tế bào.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Hoạt động hiệu quả của hệ miễn dịch phụ thuộc một phần vào việc cung cấp đủ sắt. Khi có đủ sắt, cơ thể có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh tốt hơn, giúp bảo vệ cơ thể và phòng ngừa nhiễm trùng.

Sắt là thành phần chính của hồng cầu giúp vận chuyển oxy trong cơ thể

2 Những ai nên uống sắt?

Sản phẩm bổ sung sắt có thể giúp cải thiện nhanh chóng tình trạng thiếu sắt hoặc điều trị thiếu máu do thiếu sắt. So với việc thay đổi chế độ ăn uống, bổ sung sắt thường mang lại hiệu quả nhanh hơn và là phương pháp điều trị ưu tiên trong nhiều trường hợp. Việc bổ sung sắt đặc biệt hữu ích đối với những người có nguy cơ cao bị thiếu sắt, đặc biệt là khi không thể duy trì lượng sắt đầy đủ chỉ thông qua chế độ ăn uống.

Những người nên uống sắt:

• Phụ nữ mang thai
• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
• Người bị rong kinh hoặc có chu kỳ kinh nguyệt kéo dài
• Người hiến máu thường xuyên
• Bệnh nhân ung thư
• Người mắc các bệnh lý đường tiêu hóa như: Bệnh Celiac, viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn
• Người từng phẫu thuật dạ dày như cắt dạ dày, nối tắt dạ dày
• Bệnh nhân suy tim
• Người đang sử dụng thuốc làm giảm lượng sắt trong cơ thể, ví dụ thuốc giảm axit dạ dày
• Người luyện tập thể thao cường độ cao thường xuyên
• Người ăn chay hoặc ăn thuần chay
• Người mắc các bệnh về máu như thalassemia hoặc thiếu máu hồng cầu hình liềm
• Người nghiện rượu.

Phụ nữ mang thai cần bổ sung sắt đáp ứng nhu cầu cả mẹ và bé

3 Những ai không nên uống sắt?

Việc bổ sung sắt có thể mang lại lợi ích sức khỏe với nhiều người, nhưng không phải cũng nên uống sắt. Những người không nên hoặc phải thận trọng khi uống sắt bao gồm:

1. Người mắc bệnh Hemochromatosis di truyền

Hemochromatosis di truyền là một rối loạn do gen gây ra, khiến cơ thể hấp thụ quá mức lượng sắt từ thực phẩm. Khi sắt tích tụ quá nhiều, chúng sẽ lắng đọng tại các cơ quan quan trọng như gan, tim, tuyến tụy,... gây tổn thương mô, suy giảm chức năng và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như xơ gan, suy tim, tiểu đường hoặc thậm chí tử vong.

Do đó, người mắc bệnh Hemochromatosis không nên uống sắt. Thay vì giúp cải thiện sức khỏe, việc bổ sung thêm sắt vào cơ thể sẽ khiến tình trạng tích tụ nặng hơn, làm trầm trọng hóa bệnh lý và gia tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Những người có nguy cơ hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh này cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm bổ sung sắt nào.

Người mắc bệnh Hemochromatosis không nên uống sắt

2. Người mắc các bệnh lý huyết học không nên uống sắt

Người mắc các bệnh lý huyết học như hồng cầu tròn di truyền, bệnh huyết sắc tố, tan máu bẩm sinh (thalassemia) hay rối loạn sinh tủy thường có biểu hiện thiếu máu. Tuy nhiên, nguyên nhân thiếu máu trong những trường hợp này không phải do thiếu sắt mà do rối loạn trong quá trình tạo máu. Nguy hiểm hơn, những người bệnh này thường có xu hướng tích lũy sắt trong cơ thể, đặc biệt nếu phải truyền máu nhiều lần.

Việc bổ sung sắt trong những trường hợp này có thể khiến lượng sắt dư thừa tăng cao, dẫn đến tổn thương ở gan, tim và các cơ quan khác. Do đó, người mắc các bệnh lý huyết học không nên tự ý uống sắt mà cần được theo dõi và điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

3. Người có vấn đề về tiêu hóa nên thận trọng khi uống sắt

Sắt là khoáng chất dễ gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hóa, đặc biệt khi dùng ở dạng viên uống. Việc bổ sung sắt có thể gây ra các triệu chứng khó chịu như buồn nôn, nôn, đầy bụng, táo bón, tiêu chảy hoặc đau dạ dày.

Đối với những người đang mắc các bệnh lý tiêu hóa như viêm loét dạ dày - tá tràng, ung thư dạ dày hay có tiền sử nhạy cảm với thuốc đường uống, việc uống sắt cần được cân nhắc kỹ lưỡng và tuân theo chỉ định của bác sĩ để tránh khiến tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn.

Người có vấn đề về tiêu hóa nên thận trọng khi uống sắt

4. Người đang sử dụng một số loại thuốc

Người đang sử dụng một số loại thuốc nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi uống sắt. Sắt có thể tương tác với nhiều loại thuốc, ảnh hưởng đến khả năng hấp thu hoặc làm giảm hiệu quả điều trị. Ngoài ra, sự tương tác giữa sắt và thuốc còn có thể tăng nguy cơ gặp tác động phụ, gây hại cho sức khỏe nếu không được kiểm soát đúng cách.

Một số nhóm thuốc thường gặp có thể tương tác với sắt bao gồm:

• Kháng sinh nhóm quinolon (như ciprofloxacin, levofloxacin) và tetracyclin: Sắt có thể làm giảm khả năng hấp thu của các thuốc này.
• Thuốc kháng acid, đặc biệt là những loại chứa nhôm, magie hoặc canxi: Có thể làm giảm hấp thu sắt.
• Thuốc hormone tuyến giáp (như levothyroxin): Cắt làm giảm hiệu quả của thuốc nếu uống cùng thời điểm.
• Thuốc điều trị loãng xương (như bisphosphonates): Có thể giảm hấp thu nếu dùng đồng thời với sắt.

5. Trẻ em dưới 6 tháng tuổi

Trong 6 tháng đầu đời, trẻ bú mẹ hoàn toàn thường đã được cung cấp đủ lượng sắt cần thiết từ nguồn sữa mẹ, đặc biệt nếu người mẹ có chế độ dinh dưỡng hợp lý trong thai kỳ. Việc bổ sung sắt không cần thiết ở giai đoạn này có thể gây ra các tác động phụ như rối loạn tiêu hóa, thừa sắt hoặc ảnh hưởng đến khả năng hấp thu các khoáng chất khác.

Đối với trẻ dưới 6 tháng, việc bổ sung sắt chỉ nên được thực hiện khi có chỉ định cụ thể từ bác sĩ.

Trẻ em dưới 6 tháng tuổi không nên uống sắt

6. Người bị dị ứng với sắt không nên uống sắt

Dù khá hiếm gặp, nhưng một số người có thể bị dị ứng với sắt, đặc biệt là các dạng thuốc sắt đường uống hoặc tiêm. Phản ứng dị ứng có thể bao gồm nổi mẩn, ngứa, phát ban, khó thở, thậm chí sốc phản vệ, một tình trạng nguy hiểm cần cấp cứu y tế ngay lập tức.

Do đó, người từng có phản ứng dị ứng với thuốc sắt tuyệt đối không nên tự ý uống sắt mà cần tham khảo ý kiến bác sĩ. Trong trường hợp cần điều trị thiếu sắt, bác sĩ sẽ cân nhắc lựa chọn giải pháp thay thế lành tính và phù hợp hơn.

7. Người mắc bệnh gan nên thận trọng khi bổ sung sắt

Ở những người mắc bệnh lý về gan như viêm gan, xơ gan hoặc gan nhiễm mỡ, việc bổ sung sắt không kiểm soát có thể dẫn đến tình trạng thừa sắt, khiến gan phải hoạt động quá tải. Điều này có thể đẩy nhanh tiến triển của bệnh gan, làm tăng nguy cơ biến chứng nguy hiểm như xơ gan nặng hoặc ung thư gan.

Do đó, người mắc bệnh gan cần tham khảo tư vấn và chỉ uống sắt theo chỉ định của chuyên gia nhằm tránh những ảnh hưởng không tốt đến gan.

Người mắc bệnh gan không nên uống sắt

8. Người bị suy thận 

Ở những người mắc bệnh suy thận, khả năng lọc và đào thải sắt dư thừa qua thận bị suy giảm. Việc bổ sung sắt không kiểm soát có thể dẫn đến tích tụ sắt trong cơ thể, gây tổn thương cho thận và làm trầm trọng hơn tình trạng bệnh.

9. Người bị sỏi mật 

Người bị sỏi mật cũng cần thận trọng khi uống sắt, do sắt có thể ảnh hưởng đến hoạt động của gan và túi mật, những cơ quan tham gia vào quá trình chuyển hoá và bài tiết sắt. Việc bổ sung sắt không đúng cách có thể làm rối loạn chức năng tiêu hóa và tăng nguy cơ tạo sỏi hoặc làm sỏi phát triển.

Người bị sỏi mật không nên uống sắt

10. Người đang được truyền máu nhiều lần 

Việc truyền máu lặp lại nhiều lần, đặc biệt ở những bệnh nhân mắc bệnh lý huyết học như thalassemia, thiếu máu mãn tính, có thể dẫn đến tình trạng thừa sắt trong cơ thể do lượng sắt trong máu truyền vào cơ thể là rất cao. Khi sắt dư thừa không được loại bỏ kịp thời, chúng có thể tích tụ tại các cơ quan như gan, tim, tụy, gây tổn thương nghiêm trọng, thậm chí gây ra biến chứng nguy hiểm như suy tim hoặc xơ gan.

Do đó, người đang được truyền máu nhiều lần không nên tự ý uống sắt mà cần được bác sĩ theo dõi chặt chẽ nồng độ sắt huyết thanh và chỉ định bổ sung (nếu thực sự cần thiết).

4 Các tác động phụ khi uống sắt

Cũng như bất kỳ loại thuốc hay thực phẩm bổ sung nào, sản phẩm bổ sung sắt có thể gây ra một số tác động phụ. Hầu hết các tác động này thường nhẹ và tạm thời, nhưng có thể trở nên nghiêm trọng nếu sử dụng quá liều hoặc không đúng cách.

Tác dụng động thường gặp

Khi sử dụng đúng liều khuyến nghị, sản phẩm bổ sung sắt thường lành tính và được dung nạp tốt. Tuy nhiên, một số người có thể gặp các triệu chứng sau:

• Khó chịu ở dạ dày, bao gồm cảm giác buồn nôn, đầy hơi hoặc đau bụng âm ỉ.
• Táo bón là một trong những tác động phụ phổ biến nhất, đặc biệt là với sản phẩm bổ sung sắt có hàm lượng cao.
• Phân màu đen hoặc sẫm.
• Tiêu chảy hoặc đầy hơi, xảy ra khi hệ tiêu hóa phản ứng với lượng sắt bổ sung.
• Vị kim loại trong miệng sau khi uống viên sắt.
• Với sắt dạng lỏng, răng có thể bị ố màu tạm thời nếu không uống đúng cách.

Uống sắt không đúng cách có thể gây khó chịu ở dạ dày

Tác động phụ ít gặp

Một số tác động phụ ít gặp hơn nhưng vẫn có thể xảy ra, bao gồm:

• Đau lưng hoặc cảm giác đau âm ỉ ở vùng lưng.
• Đau ngực, có thể gây lo lắng hoặc cảm giác khó chịu.
• Ớn lạnh hoặc cảm giác lạnh đột ngột trên cơ thể.
• Chóng mặt hoặc choáng váng khiến người dùng cảm thấy không ổn định.
• Nhức đầu hoặc đau đầu dai dẳng, khó chịu.
• Da đỏ bừng hoặc cảm giác nóng ran trên mặt và cơ thể.
• Đau cơ hoặc tê bì tay chân, gây khó chịu khi di chuyển.
• Cảm giác yếu toàn thân hoặc mệt mỏi bất thường.
• Tim đập nhanh hoặc nhịp tim không đều.
• Nhìn đôi (song thị), hình ảnh bị mờ hoặc chồng chéo.
• Đau vùng bẹn, có thể gây khó chịu khi di chuyển hoặc thay đổi tư thế.

Tác động phụ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng

Trong một số trường hợp rất hiếm, sản phẩm bổ sung sắt có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng gọi là sốc phản vệ. Đây là tình trạng khẩn cấp cần can thiệp y tế ngay lập tức. Các dấu hiệu cảnh báo bao gồm:

• Nổi mề đay hoặc phát ban đột ngột trên da.
• Da đỏ, sưng, phồng rộp hoặc bong tróc không bình thường.
• Sưng môi, lưỡi, mặt hoặc cổ họng, gây khó khăn khi thở.
• Khó thở, khó nuốt hoặc khó nói chuyện do sự tắc nghẽn của đường thở.
• Cảm giác nghẹt thở hoặc tức ngực không thể làm dịu.
• Khò khè hoặc tiếng thở lạ do tắc nghẽn đường hô hấp.
• Cảm giác sợ hãi cực độ hoặc cảm giác như “sắp chết”.

5 Lưu ý uống sắt đúng cách tránh ảnh hưởng sức khỏe

• Nên uống sắt khi bụng đói để hấp thu tối ưu, trước bữa ăn khoảng 1 giờ hoặc sau khi ăn khoảng 2 giờ.
• Nếu cảm thấy buồn nôn hoặc khó chịu dạ dày, có thể uống sắt ngay sau bữa ăn để giảm kích ứng.
• Uống sắt với nước cam hoặc bổ sung vitamin C để giúp cơ thể hấp thu sắt hiệu quả hơn.
• Mỗi lần uống sắt nên uống với khoảng 200ml nước để hạn chế táo bón và khó tiêu.
• Không nên uống sắt cùng lúc với sữa, canxi hoặc thuốc kháng axit, tránh làm giảm khả năng hấp thu sắt.
• Nên đợi tối thiểu 2 giờ sau khi uống sữa hoặc dùng thuốc kháng axit rồi mới uống sắt.
• Tránh dùng sắt cùng lúc với cà phê, trà hoặc thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt và rau sống.
• Dùng đúng liều lượng sắt theo hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý tăng liều.
• Mỗi loại viên sắt có lượng sắt nguyên tố khác nhau nên cần đọc kỹ thành phần trước khi dùng.
• Nên uống sắt vào cùng một thời điểm mỗi ngày để tạo thói quen và tránh quên liều.
• Nếu lỡ quên một liều thì bỏ qua và tiếp tục liều tiếp theo như bình thường, không uống gấp đôi.
• Dù tình trạng thiếu máu có thể cải thiện sau 2 tháng điều trị nhưng nên tiếp tục dùng thêm 6 đến 12 tháng để phục hồi dự trữ sắt trong cơ thể.

Nên uống sắt khi bụng đói để hấp thu tối ưu

6 Một số câu hỏi thường gặp khi uống sắt?

Uống viên sắt mỗi ngày có sao không?

Uống viên sắt mỗi ngày không gây hại nếu dùng đúng liều theo chỉ định của bác sĩ. Việc bổ sung sắt hằng ngày thường được khuyến nghị cho phụ nữ mang thai, người thiếu máu do thiếu sắt hoặc người có nhu cầu đặc biệt. Tuy nhiên, nếu cơ thể không thiếu sắt mà vẫn bổ sung thường xuyên có thể gây dư thừa, dẫn đến các tác dụng phụ như táo bón, buồn nôn, tổn thương gan hoặc rối loạn tiêu hóa. Do đó, bạn chỉ nên uống viên sắt mỗi ngày khi có chỉ định cụ thể và nên theo dõi tình trạng sức khỏe định kỳ để tránh tình trạng dư thừa sắt.

Người bình thường có uống sắt được không?

Người bình thường không nên tự ý uống sắt khi không có chỉ định từ bác sĩ. Cơ thể chúng ta chỉ cần một lượng sắt nhất định mỗi ngày và thường có thể hấp thu đủ từ chế độ ăn uống cân bằng. Việc bổ sung sắt không đúng cách có thể dẫn đến dư thừa sắt, gây tích tụ tại gan, tim hoặc các cơ quan khác, làm tăng nguy cơ mắc bệnh như xơ gan, tiểu đường, bệnh tim mạch. Do đó, chỉ nên uống sắt khi có dấu hiệu thiếu sắt hoặc được bác sĩ kê đơn sau khi xét nghiệm và đánh giá tình trạng sức khỏe.

Người bình thường không nên tự ý uống sắt

Uống sắt có gây đau dạ dày không?

Uống sắt có thể gây đau dạ dày ở một số người, đặc biệt khi uống lúc đói. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm buồn nôn, đầy hơi, ợ nóng, hoặc đau âm ỉ vùng thượng vị. Nếu bạn có tiền sử viêm loét dạ dày hoặc dạ dày nhạy cảm, nên uống sắt ngay sau bữa ăn để giảm tác động phụ hoặc xin tư vấn bác sĩ để chuyển sang loại sắt dễ dung nạp hơn (như sắt hữu cơ, sắt nước hoặc sắt kết hợp vitamin C).

Uống sắt đi ngoài màu đen có sao không?

Uống sắt khiến phân có màu đen là hiện tượng bình thường và không đáng lo. Đây là phản ứng phổ biến khi cơ thể không hấp thụ hết lượng sắt được bổ sung, phần dư thừa sẽ được đào thải qua phân, khiến màu phân sẫm lại. Tình trạng này sẽ hết khi bạn ngừng uống sắt.

Tuy nhiên, nếu kèm theo các triệu chứng bất thường như đau bụng dữ dội, chóng mặt, buồn nôn, nôn ra máu hoặc phân có mùi hôi bất thường, bạn nên đi khám ngay vì đó có thể là dấu hiệu của vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng.

Bổ sung sắt mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt với những người thiếu máu do thiếu sắt. Tuy nhiên, không phải ai cũng nên uống sắt và việc uống sắt sai cách có thể gây ra nhiều tác động phụ không mong muốn. Một số trường hợp như người đang mắc bệnh lý, người đang sử dụng thuốc điều trị, trẻ em dưới 6 tháng tuổi,... được khuyến cáo không nên hoặc hạn chế uống sắt để tránh những ảnh hưởng không mong muốn có thể xảy ra.

Mong rằng với những chia sẻ của bác sĩ Phan Thanh Dần về những ai không nên uống sắt cùng các tác động phụ khi uống sắt, các bạn đã có thêm thông tin hữu ích khi bổ sung sắt, cho hiệu quả tối ưu. Nếu bạn còn bất cứ thắc mắc nào khi uống sắt, có thể để lại bình luận để được bác sĩ Phan Thanh Dần giải đáp nhé!

Nguồn tham khảo:

1. Iron and iron deficiency

https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/iron 

2.  Who Should Take Iron Supplements? (Tác giả: Alina Petre)

https://www.healthline.com/nutrition/iron-supplements-who-should-take

3. Taking iron supplements 

https://medlineplus.gov/ency/article/007478.htm 

4. Clinical outcomes of transfusion-associated iron overload in patients with refractory chronic anemia

https://www.dovepress.com/clinical-outcomes-of-transfusion-associated-iron-overload-in-patients--peer-reviewed-fulltext-article-PPA

5. Review on iron and its importance for human health

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3999603/